تاثیرات اقتصادی و اجتماعی صندوق های اعتباری خرد در روستاها

جامعه نیکوکاری ابرار؛ حامی مشارکت فعالان اقتصادی در توسعه روستا

جامعه نیکوکاری ابرار با هدف زمینه ­سازی برای مشارکت موثر و هدفمند فعالان اقتصادی در اهداف توسعه، به عنوان یکی از واحدهای وابسته اتاق ایران ایجاد شده است. همسو با ضرورت­های کلان توسعه کشور، “روستا” را به عنوان جامعه هدف اصلی اش برگزیده است و عمده فعالیت­هایش در قالب طرح حمایت تحصیلی، طرح مدرسه ­سازی و طرح توسعه پایدار را در روستاها به انجام می­ رساند. با گذشت نزدیک به ده سال از فعالیت ابرار، به تجربه دریافته­ ایم که توسعه پایدار، تنها از مسیر توانمندسازی افراد و جوامع محلی محقق می­شود. از اینرو در تمام فعالیت­های ابرار از هر گونه کمک اعانه ­ای پرهیز می­کنیم و تلاش می­کنیم زمینه­ ساز کنشگری افراد باشیم.

صندوق­ های اعتباری خرد؛ ابزاری توانمندساز

«من وامو گرفتم یکجا خرید علوفه برای دام. اگه وام رو نمی گرفتم نمی تونستم علوفه به قمیت مناسب دو تومن بگیرم. مثلا اگه همون تو تابستان نخری، تو زمستان باید سه تومن پول می دادم».

رئیس صندوق اعتباری خرد مردان روستای محمدآباد پسکوه؛ استان خراسان جنوبی

آنچه که خواندید گویای بخش کوچکی از تاثیرات اقتصادی و اجتماعی “صندوق­های اعتباری خرد” در روستاها است؛ نهادی اقتصادی- اجتماعی که هدفش تامین سرمایه برای انجام فعالیت های درآمدزا به ویژه برای خانوارهای کم درآمد است. همین تاثیرات بود که جامعه نیکوکاری ابرار را بر آن داشت تا حامی ایجاد این صندوق­ها به ویژه در روستاهای کمتر برخوردار کشور باشد. ما در جامعه نیکوکاری ابرار بر این باوریم که یک روستا تنها زمانی در مسیر توسعه پایدار قرار می گیرد که ذیل هدف کلی توانمندسازی فردی و جمعی جامعه روستایی، همزمان ابعاد انسانی، اجتماعی و اقتصادی و محیط زیستی روستا در قالب یک طرح جامع مشارکت محور، مدنظر قرار گیرد. به استناد بخشی از تاثیرات اقتصادی و اجتماعی که در ادامه می آید، معتقدیم این صندوق ها به مثابه یک ابزار توانمندساز، توانسته ما را به بخشی از اهداف طرح توسعه پایدار روستایی نزدیک کند.

تاثیرات اقتصادی

ریحانه عضو صندوق اعتباری روستای اندریک است. با وام این صندوق و تسهیلات صندوق کارآفرینی امید امروز صاحب یک گاوداری ۲ راسی است. اندکی کارش را توسعه داده، شیرهای روستا را جمع و فرآوری می­کند و در مغازه ای که در شهر کرایه کرده، تولیداتش را می­فروشد. صندوق “کارآفرینان” ، ۲۷ عضو دیگر مانند ریحانه دارد. از سال ۱۳۹۶  که با پس انداز اولیه اعضاء و کمک ابرار ایجاد شد، تاکنون توانسته به اعضایش وام بدهد. در ۱۳ صندوق دیگری که با تسهیلگری ابرار در روستاهای دو استان کردستان و خراسان جنوبی ایجاد شده، وضعیت کم و بیش مشابه ای دارند.  458 زن و مرد روستایی با عضویت در این صندوق ها و دریافت وام های خرد، توانسته اند یا کسب و کار موجودشان را گسترش دهند یا همچون ریحانه کسب و کار جدیدی را هر چند کوچک، ایجاد کنند. در واقع این صندوق ها به کمکشان آمده تا یکی از اصلی­ترین چالش اقتصادی روستا یعنی تامین سرمایه را تا حدودی مرتفع سازند. می­دانیم که بسیاری از روستاییان یا سرمایه نقدی تجمیع شده ای ندارند یا زمانیکه نیاز به سرمایه دارند، در دسترس ­شان نیست. مقررات و ضوابط سخت و غیرمنعطف بانک­ها برای پرداخت تسهیلات، ناآشنایی روستائیان به مسیرهای دریافت تسهیلات و از آن مهمتر، نداشتن شرایط لازم برای استفاده از تسهیلات، دسترسی بیشترین روستاییان به فرصت­های مالی و اعتباری بانک­ها را محدود می­کند. در این فضا بود که اعضا تصمیم گرفتند با تجمیع و مدیریت پس ­اندازهای خردشان، به یکدیگر کمک کنند. تصور کنید برخی شان حتی یک حساب بانکی به نام خود هم ندارند.

تاثیرات فردی و اجتماعی

«صندوق به ما یاد داد که می توانیم با هماهنگی و مشارکت کارها را بهتر انجام دهیم. زنان روستا صمیمی تر شده اند. از وقتی در صندوق هستیم اعتماد به نفسمان بیشتر شده».

خانم ابریزه؛ منشی صندوق زنان روستای هزارکانیان؛ استان کردستان

خانم ابریزه جان کلام را گفت. ما مدعی هستیم که صندوق تنها یک نهاد مالی و اقتصادی نیست، بلکه یک ابزار توانمندسازی فردی و اجتماعی است. گزافه نیست اگر بگوییم بسیاری از اعضای این صندوق­ها، برای نخستین بار در عمرشان، مشارکت در یک نهاد مالی مستقل را تجربه می­کنند؛ در تصمیم­گیری­های مهم مشارکت دارند و حس می­کنند صدایشان شنیده می­شود. تقویت اعتماد به نفس و ابتکار عمل برای تصمیم گیری و کنشگری به ویژه در بین زنان روستا، مشهود است. از سوی دیگر، فرایندهای داخلی صندوق از جمله تقسیم‌کار و وظایف، روندهای مشارکتی تصمیم گیری، تعریف ضمانت­­ وام به‌صورت زنجیره‌ای و مبتنی بر اعتماد متقابل، برگزاری جلسات منظم ماهیانه با حضور همه اعضاء و … به گونه ای است که آن را به پایگاه اجتماعی مناسبی برای هم‌صحبتی، گفتگو و تعامل اعضاء بدل ساخته است. تردید نداریم که تقویت این نوع از تعاملات بین فردی، در افزایش اعتماد و سرمایه اجتماعی در روستا اثرگذار است. اینها همان ابعاد بسیار ظریف و بنیادین و البته مغفول در امر توسعه اند که شاید به‌راحتی قابل‌سنجش و اندازه‌گیری نباشد اما اثرات و نتایج بسیار مهم و ماندگاری را در پی خواهد داشت. با این تجربه متفاوت اعضای صندوق، دیگر آن افراد قبل نیستند؛ می توان برای توسعه روی شان حساب کرد.

هدایت، حمایت و نظارت؛ نقش تسهیلگرانه ابرار به عنوان یک نهاد توسعه ­ای

همانند هر نهاد توسعه­ای دیگر، در شکل گیری و توانمندسازی این صندوق‌ها، ابرار نقشی تسهیلگرانه را ایفا می کند. در گام نخست تلاش می­کنیم از طریق نیازسنجی به شیوه مشارکتی، اعلان فراخوان عمومی و برگزاری جلسات توجیهی برای آشنایی روستاییان با طرح یا بازدید روستاییان از صندوق‌های موفق در روستاها و شهرهای اطراف، نیاز جامعه محلی را به تقاضا بدل سازیم. پس از طی مراحل مقدماتی و شکل‌گیری گروهی از متقاضیان، تفاهم‌نامه‌ای میان ابرار و نمایندگان صندوق منعقد می‌شود. در این تفاهم‌نامه ابرار متعهد می‌شود مبلغ کمکی را به صورت قر­ض­­الحسنه جهت راه‌اندازی و شروع فعالیت صندوق برای مدت مشخصی در اختیار صندوق قرار دهد و در مقابل، اعضاء صندوق نیز متعهد می­شوند وام­ها را برای ایجاد یا گسترش کسب و کارهایشان به کار گیرند؛ در چارچوب اساسنامه مصوب صندوق فعالیت کنند و روند فعالیت صندوق را به طور مستمر گزارش دهند. تسهیلگران صبور، متخصص و دغدغه­مند ابرار در تمامی جلسات صندوق حضور دارند و با حمایت­ها و نظارت­های به موقع، کمک­های فنی و تخصصی لازم را به اعضاء ارائه ­می­دهند. در تمام مراحل می دانیم که ما تسهیلگریم و نه انجام دهنده؛ ما بسترسازی می­کنیم تا جامعه محلی خودش بتواند مشکلاتش را شناسایی کند، برای حل مشکلات راه حل بدهد، قابلیت­ها و منابعش را بشناسد و آنها را برای حل مشکلاتش بسیج کند.